خلاصه سخنرانی | نگاهی به قرآن «1» [سوره حمد «قسمت اول»]

سوره ی حمد از بسم الله تا ولاالضالین، یک سبک زندگی اسلامی است.

یا لطیف
سخنرانی حجةالاسلام سید محمد انجوی‌نژاد
17 / 01 / 92
موضوع : نگاهی به قرآن «1» [سوره حمد «قسمت اول»]

امسال را به شرط حیات مروری داریم بر مهمترین و کاربردی ترین آیات قرآن کریم و سوره های آن ان‌شاءالله.

قرآن یکی از کتابهایی‌ست که بین ما مهجور واقع شده و دلیلش این است که ما به مفاهیم قرآن کریم دقت نمی کنیم. اگر انسان به بعضی مفاهیم عمیق دقت کند، حتما جذاب است.
نگاهی که به این مباحث خواهیم کرد یک قسمتش تفسیری است، یک قسمتش فلسفی است، و یک قسمت هم نگاه های خاصی که در اقوال معصومین و علما دیده می شود.

فاتحه یا آغاز قرآن کریم، سوره ی حمد است. که اتفاقا سوره حمد تنها سوره ای است که یک تفاوت ذاتی با کل قرآن کریم دارد. در این سوره از زبان انسان با خدا صحبت شده. یعنی خداوند تبارک و تعالی شروع کار را با سوره حمد و زبان انسان، به پیامبر (ص) انشا فرمود که بگوید اصل این بحث هایی که ما راجع به خدا می کنیم، در خود انسان یافت خواهد شد. خودشناسی یکی از نکات مهم سوره حمد است که باید به آن دقت کنیم.

«بسم الله الرحمن الرحیم»
طبق روال همیشگی، اولین بحث ما بسم الله است. چند نکته در آن وجود دارد.
اول اینکه اگر انسانی بخواهد قرآن را خوب بفهمد، باید بداند که همه چیز جهان دست خداست. یعنی هرکاری بی نام و بی اراده ی خدا ابدا اتفاق نخواهد افتاد. اگر من قائل به این باشم که انجام کارها دست خداست، پس هیچ کاری در عالم نیست که دست خدا در آن نباشد.

به قول مرحوم دولابی، بسم الله یک مدل لُنگ انداختن است. به این معنا که در آغاز شروع هرکار، می گویند کل اثر، کل توانایی، کل نتیجه، هر چیزی که در این کار است، فقط و فقط قدرت اصلی خداست. و ما فقط در این حد که وقتی خدا بخواهد این کار انجام شود اگر ما برویم جلو می توانیم، اقدام می کنیم. بقیه اش در اختیار خداست.
معنی اصلی بسم الله الرحمن الرحیم این است که ما برای هر حرف و کاری فقط وسیله ایم. در طول تاریخ خلقت، همه مخلوقات وسیله بوده اند.
مولوی :
بشنو از نی چون حکایت می کند
نی یعنی یک چوب توخالی، اجوف. هیچ چیز از خودش ندارد. دَم اصلی از کیست؟ از صاحب نی.
مولوی اسم انسان را نی می گذارد.

این همه آوازه ها از شه بوَد / گرچه از حلقوم عبدالله بوَد
انسان یعنی هیچ. قدرت ابدا ندارم. هنر ابدا ندارم. فرصت ندارم. ما اگر قرار باشد بالاترین قدرت‌مداران عالم باشیم، باید فرصت هم برای اعمال قدرت داشته باشیم.
زمان دست خداست، قدرت دست خداست، مکان دست خداست. به همین دلیل است که خیلی از عرفای ما وقتی روی بسم الله زیادی فکر می کنند، می رسند به نقطه ای که از همه چیز می بُرند و نا امید می شوند و رو به قبله دراز می کشند! یعنی به این نتیجه می رسند که اگر ما نباشیم هم کارها راه می افتد.

این نقطه غلط است. روایت داریم ابي الله أن یجری الامور الا بأسبابها. در قران کریم هم آیاتی داریم : إن الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بأنفسهم.
شما باید بدوید تا من برایتان کار کنم.
اگر ما با یک فرهنگ پایین تر، با یک سواد غیر وحیانی غیر روایی غیر قرآنی، درباره بسم الله فکر کنیم، به این نتیجه می رسیم که باید در یک گوشه بنشینیم و تکان نخوریم و همه کارها دست خداست؛ باشیم یا نباشیم انجام می شود.
خیلی وقت ها بسم الله گفتن ما کلیشه و از سر عادت و لقلقه ی زبان است.

کدام بسم الله واقعی است؟ بسم الله گفتن ِ کسی که فقط و فقط خدا را مؤثر می داند. این شخص بسم الله هم نگوید، زندگی اش بسم الله است.
بسم الله مثل نیت می ماند. می گوید نمازم باطل شد چون نیت نکردم، به زبان نیاوردم. جواب می دهند نیت یعنی اینکه تو بدانی داری چه کار می کنی، لازم نیست به زبان بیاوری.

خیلی ها از صبح تا شب می گویند بسم الله الرحمن الرحیم، ولی چون اعتقاد ندارند قدرت اصلی دست خداست، هیچ سودی برایشان ندارد. خیلی ها هم کل زندگی‌شان بسم الله الرحمن الرحیم است.

ذکر یعنی یادآوری. اگر تو یاد داشته باشی ذکر به دردت می خورد.
هستند کسانی که برای کار حرام بسم الله می گویند! می گوید خدا رحمان و رحیم است، می خواهم برای این کار حرام هم مواظب باشد که ضایع نشویم!
بسم الله یک صفت مثبت است. اگر اعتقاد نداشته باشی کل قدرت دست خداست، ذکر بسم الله هیچ سودی ندارد، فقط یادآوری است.

پیامبر اکرم (ص) در تفسیر سوره حمد فرمودند «شفای هر دردی است، شفای مادی و معنوی»
در کل قران کریم، فقط یک قسمت خواندنش واجب است آن هم سوره ی حمد است. چون در نماز ِ واجب است. خداوند تبارک و تعالی کل قرآن کریم را نازل فرموده و خواندن هیچ قسمت آن را واجب نکرده، الا سوره حمد.

وقتی پیامبر (ص) می فرمایند شفای مؤمنین در سوره حمد است و شفای هر دردی‌ست الا مرگ؛ این یک بحثش برای درمان بیماری است، بحث اصلی این است که حتما و یقینا سوره ی حمد از بسم الله تا ولاالضالین، یک سبک زندگی اسلامی است که بر مبنای آن، زندگی شیرین و عاقبت سرافرازی خواهی داشت. در سوره ی حمد یاد می گیری چگونه با دنیا تا کنی و چگونه با عُقبی.

کار باید بجایی برسد که ما باید آنقدر فکر کرده باشیم که لا مؤثر فی الوجود الا الله – یعنی تمام قدرت ها دست خداست – کاملا در وجود ما نهادینه شده باشد تا بتوانیم از عبارت بسم الله در زندگی قوت بگیریم. اگر با این علم باشد، جواب می دهد.

تعداد ذکر فقط برای آرامش ماست. اصل، مفهوم ذکر است که قبلا روی آن فکر کرده باشی.
در بعضی چیزهایی که ما اصلا گمان نمی بریم که بتوانیم، بسم الله قدرت مضاعفی را می دهد که می توانیم.

می رسیم به کلمه ی «الله».
در افواه یا در بین طلبه ها یا کسانی که به تازگی به سراغ عرفان و سلوک رفته اند، یکی از دغدغه هایشان این است که اسم اعظم را پیدا کنند. شنیده اند که اسم اعظم تمام مشکلات را حل می کند. شنیده اند که فلانی اسم اعظم را در مقابل کوه گفت و کوه شکافته شد. موسی (ع) وقتی رسید به نیل، اسم اعظم را گفت که نیل باز شد. عیسی (ع) با اسم اعظم مُرده ها را زنده می کرد. پیامبر (ص) اسم اعظم را گفت که شق القمر شد و ..

اسم اعظم از اسامی خداوند تبارک و تعالی است که وقتی آن را می گویی می توانی از قدرت خدایی خدا استفاده کنی.
تمام علمای ما و بالاتر، تمام معصومین ما اعتقاد دارند «الله» اسم اعظم است.

اسم ذکر مهم نیست، ذاکر مهم است. اگر قدرت «الله» برای من جا افتاده باشد، اسم اعظم است.
ذکر، نی است، صاحب دم مهم است؛ کسی که در نی می دمد.
به همین دلیل برخی اوقات که بسم الله می گویی بسیار مؤثر است، چون آن لحظه دَم ات خیلی قوی است.

اسم اعظم برای کسی که حقیر است مؤثر نیست. برای کسی که اعظم است اثر دارد.
قدرت خداوند برای انسان حقیر، یک قدرت حقیر است. برای انسان کبیر، یک قدرت کبیر است. برای انسان عظیم، یک قدرت عظیم است و برای انسان اعظم، یک قدرت اعظم است. این تفاوت بسم الله با بسم الله است.